در این مقاله از سایت مؤسسه حقوقی سخن قانون به بررسی دقیق و جامع جرم خیانت در امانت می‌پردازیم. اگر برای شما یا اطرافیانتان پیش آمده که مال یا سندی را به اعتماد به شخصی سپرده باشید اما آن شخص به این اعتماد خیانت کرده باشد، ادامه این مطلب را از دست ندهید. در این مطلب به تعریف، انواع، ارکان و مجازات‌های جرم خیانت در امانت می‌پردازیم و نکاتی مهم برای طرح شکایت کیفری را نیز بررسی می‌کنیم.
⸻
تعریف قانونی خیانت در امانت
به طور خلاصه، جرم خیانت در امانت زمانی محقق می‌شود که فردی مالی را به صورت قانونی و با رضایت از شخصی دریافت کرده باشد، اما آن مال را به ضرری برای مالک، تصاحب، استفاده، اتلاف یا مفقود کند.
بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، اگر مال منقول یا غیرمنقولی به عنوان امانت، اجاره، وکالت، یا هر نوع عقد جایز دیگر به کسی سپرده شود و فرد سپرده‌گیر آن را به ضرر مالک یا متصرف اولیه استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نماید، مرتکب جرم خیانت در امانت شده و به مجازات قانونی محکوم خواهد شد.
⸻
ارکان جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت دارای سه رکن اصلی است که تحقق هم‌زمان آن‌ها برای اثبات جرم ضروری است:
1. مالک یا صاحب مال
فردی که مال را با رضایت کامل و بر اساس یک رابطه‌ی حقوقی معتبر (مثل عقد امانت یا وکالت) به دیگری می‌سپارد.
2. امین یا سپرده‌گیر
شخصی که مال یا سند به او سپرده شده و موظف است مطابق توافق یا عرف، آن را بازگرداند یا از آن استفاده‌ی مشخصی کند.
3. مال مورد امانت
شامل اموال منقول (مثل چک، وجه نقد، اسناد، کالا) و غیرمنقول (مثل ملک) می‌شود که به امین تحویل داده شده است.
⸻
انواع خیانت در امانت و مصادیق رایج
سوءاستفاده از ضعف نفس مالک
اگر کسی با استفاده از سادگی، ناتوانی، بی‌تجربگی یا ضعف نفس مالک، اسناد یا اموالی را به ضرر او تحصیل کند، مرتکب خیانت در امانت شده است. مجازات این جرم طبق قانون از ۶ ماه تا ۲ سال حبس و جزای نقدی از یک تا ده میلیون ریال است.
در صورتی که مرتکب ولی، وصی یا قیم باشد، مجازات وی شدیدتر خواهد بود و تا ۷ سال حبس نیز افزایش می‌یابد.
سوءاستفاده از چک یا سند سفیدامضا
اگر شخصی از چک سفیدامضا یا سفیدمهری که به وی سپرده شده، سوءاستفاده کند، به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود.
خیانت در امانت توسط کارمندان دولت
کارمندان دولت یا نهادهای عمومی اگر به اموال یا اسناد دولتی که نزد آن‌ها به امانت است خیانت کنند، علاوه بر بازپرداخت خسارت و اجرت‌المثل، به ۷۴ ضربه شلاق و در صورت منتفع شدن از مال، به جزای نقدی معادل میزان انتفاع محکوم می‌شوند.
⸻
عناصر مادی و معنوی جرم خیانت در امانت
عناصر مادی (رفتار فیزیکی مجرمانه)
خیانت در امانت با انجام یکی از چهار رفتار زیر محقق می‌شود:
• استعمال: استفاده ناصحیح از مال امانت‌داده‌شده.
• تصاحب: برخورد مالکانه با مال سپرده‌شده.
• اتلاف: نابود کردن یا از بین بردن مال، حتی بخشی از آن.
• مفقود کردن: پنهان کردن یا دور کردن مال از دسترس مالک.
عنصر معنوی (سوءنیت)
وجود سوءنیت در خیانت در امانت ضروری است. صرف استفاده یا نگهداری نادرست از مال، اگر بدون سوءنیت باشد، جرم تلقی نمی‌شود.
⸻
ویژگی‌های جرم خیانت در امانت
• آنی بودن جرم: این جرم، آنی محسوب می‌شود؛ یعنی در لحظه‌ای که رفتار مجرمانه اتفاق می‌افتد، جرم تحقق یافته است.
• قابل گذشت بودن: خیانت در امانت از جمله جرایم قابل گذشت است و با رضایت شاکی خصوصی می‌توان رسیدگی کیفری را متوقف کرد.
⸻
خیانت در امانت در قانون تجارت
در قوانین تجاری نیز برای دلال‌ها و نمایندگان قانونی، احکام خاصی در نظر گرفته شده است. اگر دلال به جای وفاداری به موکل، به نفع طرف مقابل معامله کند یا مبلغی خارج از عرف دریافت نماید، عمل او خیانت در امانت تجاری تلقی شده و مستوجب مجازات خواهد بود.
⸻
تفاوت خیانت در امانت با سرقت و کلاهبرداری
• در خیانت در امانت، مال ابتدا با رضایت تحویل داده می‌شود اما بعداً سوءاستفاده می‌شود.
• در سرقت، مال بدون رضایت و با زور یا دزدی ربوده می‌شود.
• در کلاهبرداری، مال با رضایت اما از طریق فریب و دروغ اخذ می‌شود.
⸻
مراحل شکایت خیانت در امانت
1. جمع‌آوری مستندات (مثل قرارداد، پیامک، شاهد و …)
2. تنظیم شکواییه در سامانه عدل ایران
3. ارجاع به دادسرا و انجام تحقیقات مقدماتی
4. تشکیل پرونده کیفری و صدور رای نهایی
⸻
نتیجه‌گیری
خیانت در امانت یک جرم مهم و شایع در روابط مالی و اجتماعی است که اگر اثبات شود، مجازات‌های قابل توجهی برای مرتکب در پی دارد. اگر مال یا سندی را به شخصی سپرده‌اید و او از این اعتماد سوءاستفاده کرده است، حتماً از مشاوره یک وکیل متخصص در امور کیفری بهره‌مند شوید.
مؤسسه حقوقی سخن قانون با تجربه‌ی بالا در پرونده‌های خیانت در امانت، آماده‌ی ارائه‌ی خدمات مشاوره، تنظیم شکواییه و پیگیری پرونده شما در مراجع قضایی است.
⸻
سوالات متداول
آیا خیانت در امانت بدون سند هم قابل اثبات است؟
بله، با استفاده از شهادت شهود، پیام‌های متنی، یا شواهد دیگر می‌توان جرم را اثبات کرد.
مجازات خیانت در امانت چقدر است؟
بین ۶ ماه تا ۳ سال حبس، بسته به نوع خیانت و شرایط خاص پرونده.
آیا می‌توان از خیانت در امانت صرف‌نظر کرد؟
بله. این جرم قابل گذشت است و با رضایت شاکی پیگیری متوقف می‌شود.
